INTERVIEW met JAAP VLIEGENTHART, Fotograaf, JAAP VLIEGENTHART FOTOGRAFIE BV.
Het is eigenlijk altijd goed kijken,
hoe we het nu weer op een hoger niveau kunnen krijgen.
En dan is toch steeds weer kijken en
dan nog steeds blijven kijken,
hoe het nóg beter kan.
Dat is wel wat anders dan het alleen maar registreren van iets.
Jaap Vliegenthart, 1965, is een bekend fotograaf, die al jaren ervaring heeft op internationaal niveau. Een allrounder, die zowel in opdracht fotografeert, als vrij werk maakt. Zijn hele leven staat in het teken van verandering, zoeken naar het beste en hij weet het uiterste uit zijn leven te halen. Dat brengt hij tot uitdrukking in zijn werk. Ook de diversiteit van de onderwerpen, die hij met zijn fotografie vorm heeft gegeven, is opmerkelijk hoog. Niets in zijn leven staat bij hem stil, alles is voortdurend in beweging. Zo ziet hij kans de mooiste, ontroerendste en boeiendste foto’s te maken van zeer hoog niveau. Een leven van een zeer bevlogen en dynamisch mens, die iets wil laten zien, door het oog van zijn camera. Een gesprek over verandering en durven kijken en dan ook durven reageren, wat er op dat moment aan je voordoet.
WAT ZIJN JE VOOROPLEIDINGEN?
‘In mijn schoolperiode wist ik eigenlijk helemaal niet wat ik wilde worden en was daar ook helemaal niet mee bezig. School vond ik sowieso verschrikkelijk, ik ben een duidelijke ADHD-er met dyslexie en kon niets met dat leren, zoals dat op school werd aangeboden. Dat werkte voor mij helemaal niet.’
JE HEBT DAARDOOR HELEMAAL GEEN OPLEIDING ECHT AFGEROND?
‘Nee, niet echt. Door een uitnodiging van een hele goede vriend, Bob Eshuis, ging ik toen naar de School voor Fotografie in Den Haag, dat toen nog zo heette. Dat is nu de Koninklijke Academie in Den Haag. Ik was toen 18 jaar en ben een keer met hem meegegaan naar die opleiding en dat vond ik helemaal geweldig. Hoewel ikzelf toen nog nooit een camera had aangeraakt. Bob legde mij de beginselen en de werkwijze van een camera uit en ben daarna foto’s gaan maken die we samen hebben afgedrukt. Daarna ben ik samen met hem foto’s gaan maken en ze gaan afdrukken. Met deze foto’s heb ik mij toen bij die opleiding aangemeld en werd zonder enig probleem direct aangenomen’.
JE WERD NA JE TOELATINGSEXAMEN GELIJK AANGENOMEN?
‘Ja, maar mijn ouders waren er heel erg op tegen en ik mocht uiteindelijk niet naar die opleiding. Het was ook wel een heel dure opleiding en ze zagen mij deze opleiding gewoon niet doen, gezien mijn houding op scholen. Zij maakten wel gelijk een afspraak met mij, als ik dan in één jaar de HAVO zou afmaken, zou ik wel mogen gaan. Maar ook dat liep op niets uit. Wel heb ik mij daarna toch wéér voor de School voor Fotografie, met nieuwe portfolio met foto’s, aangemeld. Ik kon het niet laten, ik wilde daarheen.’
WAS DAT GEEN KLEINE KANS GEWORDEN, OM WEER VOOR DIE OPLEIDING FOTOGRAFIE TOEGELATEN TE WORDEN?
‘Ja, dat was zeker een lot uit de loterij. Er waren daar echt wel duizenden aanmeldingen en maar 100 plaatsen beschikbaar binnen die opleiding. Ook nu werd ik weer aangenomen. Deze keer gingen mijn ouders wel overstag en mocht ik die opleiding beginnen.’
HOE WAS DAT VOOR JOU OM UIT HET NIETS ZO TE WORDEN AANGENOMEN? ‘Nu kon ik laten zien wat ik waard ben, dat was voor mij een hele goede drive. Nu niet voor een ander of anderen meer, maar juist om mijzelf te bewijzen. Vanaf dat moment begon het leven voor mij echt, ik leefde nu niet meer voor een opleiding, voor mijn ouders of voor wie of wat dan ook. Het voelde als pure vrijheid.’
HOE LANG DUURDE DIE OPLEIDING?
‘De opleiding duurde vier jaar en in het derde jaar is het stage lopen en het vierde jaar de afronding met examens. Maar ook deze opleiding heb ik nooit afgemaakt. Na twee jaar ging ik al stage lopen bij een bekende fotograaf, Juriaan Eindhoven. Hij deed opdrachtfotografie voor advertising , dat leek mij echt helemaal te gek.’
WAAROM HEB JE DEZE OPLEIDING OOK NIET AFGEROND?
‘Toen ik voor mijn opleiding stage ging lopen, vond ik dat zo boeiend dat ik daar niet meer weg wilde. Ik kon daar gelijk een baan krijgen, dat was voor mij de reden niet meer terug te gaan naar school. Het derde jaar was dus ook al een stagejaar, en ik had een top-plek. De hele manier van werken, zowel met de klanten, die hij had en de creativiteit die er was, daar leer je natuurlijk veel meer van dan op een droge opleiding van fotografen, die het niet gered hadden. Zij hadden niet die ervaring als Juriaan. Ik dacht: ik blijf bij hem. Dat heeft ook heel goed uitgepakt.’
HOE LANG BEN JE IN LOONDIENST GEWEEST, VOORDAT JE JE EIGEN BEDRIJF GING STARTEN?
‘Anderhalf jaar als assistent-fotograaf,. en ook werken. Daarna was ik twee jaar fotograaf in zijn bedrijf. Dat kon onder mijn eigen naam. In die tijd was ik nog gewoon in loondienst als fotograaf bij hem, maar kon al zelf mijn eigen opdrachten aangaan.’
WAAROM WILDE JE, HOEWEL JE EEN HEEL MOOIE WERKPLEK HAD, TOCH VOOR JEZELF BEGINNEN?
‘Ik wilde zelf verantwoordelijk zijn voor mijn eigen leven en dan moet je los komen van het oude waar je in staat. Daar bleek toch ook naar boven te komen, dat ik eigenlijk zelf ondernemer wilde zijn.’
HOE WIST JE DAT JE DIT ZOU REDDEN EN HOE GING DAT?
‘Best goed, doordat ik in die jaren al een goed bedrijfje had opgebouwd onder mijn eigen naam met mijn eigen netwerk. Ik werkte sowieso niet om de verdiensten. Ik wilde echt fotograferen en heel goed proberen te zijn. Ik had meer vrijheid. Ik kon nu mijn eigen bedrijf beginnen, zoals ik dat wilde hebben. Daar zat niemand meer tussen en de verdiensten waren niet mijn eerste passie, maar het fotograferen.’
WAAR STARTTE JE JOUW EIGEN BEDRIJF?
“Ik had al mijn eigen locatie, met een eigen studio en ruimtes, die wilde ik ook heel graag houden, omdat het een heel fijne plek is en niet veel hoefde te regelen om weer te verhuizen.’
VAN WIE WAS DIE STUDIO?
‘Ik heb dit de eerste tien jaar gehuurd en later heb ik het pand kunnen kopen.’
WAT BEN JE MET JE VRIJHEID IN ARTISTIEKE ZIN GAAN DOEN?
‘Ja, die vrijheid, die wilde ik hebben. Ik wil gewoon doen, wat ik wil doen. Ik ben gewoon iemand die overal zo kan instappen. En dan ga ik dat proberen en dat proberen en dat ook nog, enzovoort. Het op mij af laten komen en kijken wat je ermee kan, is voor mij een uitdaging, waarmee ik juist kan werken.’
HEB JIJ EEN SPECIFIEKE RICHTING IN JE FOTOGRAFIE?
‘Eigenlijk doe ik heel veel verschillende dingen. Het is voor mij het steeds weer vertolken van creatieve ideeën. Ik werk samen met reclamebureaus en maak ook dingen zelf, dus vrij werk. Ik heb geen speciale thema’s, waar ik aan werk. Mijn vrije werk bestaat uit diverse dingen, ik spring van het ene in het andere, dat is ook mijn karakter. Dat vind ik juist zo leuk eraan. Juist het steeds nieuwe, het laten verrassen, is wat mij zo aantrekt.’
JE MAAKT OOK VRIJ WERK, HOE VERKOOP JE DAT?
‘Ja, dat ben ik nu eigenlijk aan het doen. Ik heb ook al veel prijzen gewonnen met vrij werk op (inter-)nationale competitie wedstrijden. Daar heb ik een podium voor mijn potentiële opdrachtgevers, die op deze manier dan weer in contact komen met mijn werk. Zo kunnen zij weer besluiten of het wel interessant is, om wat mee te gaan doen. Via deze (inter-)nationale wedstrijden, krijg je dan grote bekendheid.’
HOE BEN JIJ AAN JE OPDRACHTEN GEKOMEN?
‘Ik had natuurlijk een steuntje in de rug van Jur, toen ik nog officieel in zijn bedrijf werkte. Dat was alleen maar positief voor zijn bedrijf. Als oud-leerling bracht ik geld in het laatje. Een opdracht is heel erg persoonlijk gebonden, je kan niet zomaar zeggen: ik heb iemand, die voor jou een opdracht kan leveren. De opdrachtgever maakt dat zelf wel uit. Al kreeg ik een steuntje in de rug, ik moest zelf wél laten zien wat ik voor ze waard was. Als jij goed werk aflevert bij een opdrachtgever, dan gaat het al gauw van mond tot mond verder. Het is een kleine wereld en binnen de kortste tijd weten ze je te vinden. Zo gaan die opdrachten in feite altijd via/via. Je werkt best wel nauw met mensen samen, van wie je de opdracht krijgt, dus het moet dan wel klikken.’
HOE WERKT DAT MET HET VERKRIJGEN VAN EEN OPDRACHT?
‘Dat zijn eigenlijk alleen maar creatieven, die voor reclamebureaus werken. Dat zijn mijn klanten, die meestal werken voor multinationals. Ik werk eigenlijk nooit rechtstreeks voor multinationals. Over het algemeen verzinnen reclamebureaus ideeën voor hele grote klanten. Dat zijn eigenlijk altijd multinationals, die worden dagelijks geserviced door een reclamebureau. Dan bedenkt het reclamebureau iets en vinden zij een bepaalde opdracht of idee wel geschikt voor mij. Dan komen ze bij mij met het idee en vragen mij hoe we dat verder zullen vorm geven. We duiken er dan met zijn allen in en bekijken hoe we dat interessant kunnen maken of zelfs nog beter. Ook bespreken we wat we dan nodig hebben. Het is een idee, dat we dan visualiseren, maar dan wel zo dat het opvalt. En dat je daar zelf ook weer goed uitkomt. Want als je altijd maar doet wat een ander zegt, dan staat je naam straks onder iets wat je eigenlijk helemaal niet had willen maken.’
DUS JE WILT ALTIJD OP HET HOOGSTE NIVEAU WERKEN?
‘Ja, zo wil ik het graag beleven, ja. Een kunstenaar wil niet presteren, maar worden uitgedaagd. Een beetje competitief moet je wel willen zijn en ik ben zeker zo ingesteld. Soms heb je een opdracht waarvan je denkt: hoe krijgen we dat voor elkaar, hoe moeten we dit doen? Achteraf ben je dan soms zelf ook verrast wat er uiteindelijk aan eindresultaat uitkomt.’
HOE BOUW JE EEN IDEE VAN EEN OPDRACHT UIT, ALS JE EVEN NIET WEET TE BEGINNEN?
‘Dat doe je sowieso niet alleen. Dat doe je altijd samen. Ik heb altijd veel leuke mensen om me heen om het daarover te hebben en te sparren. Je moet ook advies durven vragen aan anderen om je heen, zowel random mensen als de mensen in het bedrijf, die er mee te maken hebben. Dat is juist zo leuk om te doen.’
UIT HOEVEEL PERSONEELSLEDEN BESTAAT JOUW BEDRIJF?
‘Nog een Jaap, die wij Jaap junior noemen, en Lisette, die hier al jaren werkt. Zij organiseert eigenlijk alles, wat er allemaal nodig is voor op de dag dat ik de foto’s moet maken. Zij heeft dan alles, zowel de modellen als de materialen, etc, aangeleverd en klaar staan. Maar daar staat zij ook weer niet alleen voor, dat doen we ergens ook weer samen. We bespreken alles. Wat hebben we voor die foto-shoot nodig? Welke mensen en hoeveel moeten er komen?
HOE LIGGEN DE WERKTIJDEN VOOR JOU EN JE WERKNEMERS?
‘De werktijden zijn heel diffuus, niet van 9 tot 5 uur, maar heel verschillend. Daar moet je tegen kunnen. Ja, Jaap Jr en Lisette zijn wel in loondienst bij mij, maar werken heel onregelmatig en soms op de raarste momenten. Wij werken erg nauw samen, omdat het allemaal wel heel professioneel moet.’
KAN JE EEN VOORBEELD GEVEN HOE JE AAN EEN OPDRACHT WERKT?
‘Bijvoorbeeld een advertentie voor de Bijenkorf, die had een re-styling gehad. De Bijenkorf moest veranderen, een bijenkorf is natuurlijk een bijennest. Het idee was om de vrouwenafdeling, de mannenafdeling en een generale afdeling met van alles een beetje door elkaar, af te beelden gebaseerd op de beelden van Escher. Dan moet je allemaal verschillende foto’s maken op schaal, die later ook weer in elkaar passen. Het probleem was alleen, hoe ga je dat dan doen? Je weet het ook niet gelijk en dan ga je maar gewoon ergens beginnen. We hadden afgesproken om een dag per advertentie in die bijenkorf foto’s schieten. We mochten dan om 6 uur ‘s avonds de Bijenkorf in en werkten dan de hele nacht door. De eerste foto’s die we maakten, waren dan poppen in lingerie op een wit canvas en daar zochten we steeds andere beelden bij. Je moest dan wel goed uitkijken dat de beelden perspectivisch wel allemaal klopten. Dit zijn kunstwerken die in één nacht gemaakt werden. De volgende fase is dan om alles goed in elkaar te zetten. Dit was een ingewikkeld project. Maar heel uitdagend.’
HOE DOE JE DAT MET JE GEZIN EN JE WERK?
“Ja, het werk speelt altijd in mijn hoofd mee, maar natuurlijk heb je ook een verantwoordelijkheid naar je gezin. Ik heb drie kinderen. Dat is altijd weer zoeken naar een evenwicht. Mijn werk is voor mij een heel groot ding in mijn leven. Maar je hebt ook een privéleven. Dat evenwicht is echt wel mogelijk. Alleen zijnde werktijden heel wisselend. Soms staan we om 3 uur in de nacht op of heb ik twee dagen gewerkt tot 12 uur ’s nachts in de regen, zoals pas geleden gebeurde. Want als er twintig man klaarstaan, moet je doorgaan, die kun je niet zomaar afzeggen. Dat zou veel geld kosten, zonder dat de opdracht klaar is. Stoppen kan dus niet, tegelijk moet je je privéleven wel goed houden.'
HOE GAAT ZO’N OPDRACHT IN ZIJN WERK?
‘Het gesprek gaat eerst over hoe de opdrachtgever het ziet en dan zet ik mijn visie daar tegenover. Daarover gaan we eerst praten. Ik moet tevens een approach verzinnen, die ook financieel haalbaar is. En als dat financieel rond is, heb je een opdracht. Al de kosten zijn bij de voorbesprekingen al gedekt. Na deze besprekingen ga je het maken, maar dan moet je het wel goed organiseren, want als je dat niet doet en je krijgt van iedereen een tweemaal zo hoge rekening, dan zijn de kosten wel voor jou.’
Opdracht AH over hondenvoer - fotografie Jaap Vliegenthart
ER ZIT BIJ ELKE OPDRACHT DUS OOK EEN HEEL COMMERCIEEL GEDEELTE IN VERWERKT.
‘Ja, het is in feite ook handel die je hebt te doen. Op afstand kan ik dit heel goed, maar ik wil voor de rest zo weinig mogelijk met het geld te maken hebben. Omdat dat gewoon je creativiteit belemmert. Toch is het wel belangrijk om de afspraken goed te organiseren en te overzien, anders houd je het financieel niet vol. Dan red je het niet.’
WAT IS JOUW VISIE BIJ DIT WERK?
‘Altijd de grenzen opzoeken, iets nieuws en vooral ook iets beter dan best maken, daar gaat het mij om. Er is genoeg middenmoot, die we moeten slikken. Nee echt, ik vind het belangrijkste dat ik vrij ben. Ik kan maken wat ik wil. Ik heb een eigen visie over een opdracht die ik zoveel mogelijk probeer over te dragen aan de opdrachtgever. De regels in de creatieve wereld zijn om doorbroken te worden en deze uitdaging ga ik steeds weer aan bij elke opdracht. Bij de meeste banen gaat dat helemaal niet.’
HEB JIJ BIJ ELKE OPDRACHT HET GEVOEL DAT JE VOLDOENDE ARTISTIEKE VRIJHEID HEBT?
‘Ja, dat vind ik wel. Ik ben ook niet iemand die zomaar elke opdracht aanpakt.’
HEB JE OOK WEL EENS OPDRACHTEN GEHAD WAAR JE BIJ DE VOORBESPREKINGEN NIET UITKWAM?
‘Eruit komen doe je altijd wel, maar zeker heb ik niet altijd alle opdrachten aangenomen, als er niet genoeg ruimte voor mijn voorstel was. Maar meestal lukt het wel. Juist de besprekingen zijn zo belangrijk om op een hoog niveau te komen. Je moet ook kunnen laten zien waarom jouw voorstel wel werkt en een ander idee niet.’
EN HOE GAAT HET OP DE SET ZELF?
‘Onderhandelen op de set zelf is creatief bomen over wat we nu precies gaan doen. En alles eerst zelf goed voor bereiden op de set, zodat je later niet allerlei overuren staat te maken. Het is een continu groeiproces. Ja, dat is voor mij juist de uitdaging, anders is het niet leuk meer. Ik wil juist iets anders doen en ook het liefst anders dan de andere mensen. Zo valt mijn werk op. Je moet zorgen gezien te worden.’
JE MAAKT OOK VRIJ WERK, HOE GAAT DAT IN ZIJN WERK?
‘Meestal ontstaat er plotseling, opeens iets. Op een vakantie zie je zomaar iets en dan ga ik daarmee aan de slag. Een voorbeeld: Ik zat met mijn gezin op Aruba en het bleek heel slecht weer te zijn in zo’n paradijselijke omgeving. Van dat contrast ben ik foto’s gaan maken. Ik ging alleen foto’s maken van de lelijke momenten in zo’n resort. Want dit klopt niet en dat geeft dan een spanning in de foto. Maar dit is maar één voorbeeld, al mijn vrije werk is heel verschillend. Zo heb ik allerlei spullen die opgeruimd moesten worden, geplet en kunstwerken van gemaakt en daar dan weer foto’s van gemaakt. Dan zie je ook wat je allemaal meedraagt aan dingen om je heen.’
WELKE VERANDERINGEN BEN JE IN JE BEDRIJF DOOR DE JAREN HEEN VOORAL TEGENGEKOMEN?
‘Eigenlijk niet, behalve de budgetten die vroeger veel groter waren. Er werd toentertijd meer aan advertising uitgegeven. Door de digitalisering gaat alles sneller en dat verandert ons werk. Het is nu bijna allemaal digitaal. In principe is dat ook al heel lang zo. Het is gewoon langzaam zo gegroeid. Digitale fotografie is in feite gewoon een heel ander gereedschap dan analoog fotograferen.’
WANNEER BEN JIJ OVERGESTAPT OP DIGITAAL FOTOGRAFEREN?
’Ik ben zelf heel laat overgegaan van analoog naar digitaal, zo’n 15 jaar geleden pas. Ik koos ervoor analoog te blijven fotograferen, omdat ik digitaal fotograferen net niet goed genoeg vond. De resultaten zijn echt anders. Je werkt eigenlijk wel op dezelfde manier, belichting etc. alleen de techniek in de camera is anders. Het is gewoon kijken en weten wat je moet doen, dan kan je ook zo door met digitale camera’s. Ook daar heb ik hulp bij gehad. Jaap jr is een jonge fotograaf, die de digitale wereld beter kent en kan hanteren. Het is altijd weer heel belangrijk dat je goede mensen om je heen hebt.’
WAT IS HET VERSCHIL MET WERKEN TUSSEN ANALOOG- EN DIGITAAL FOTGRAFEREN?
‘Door de snelheid van de digitalisering is het vakmanschap in de breedte anders geworden. Ik hanteer het nog altijd op de oude manier. Het opbouwen tot een climax, de foto die het moet worden, dat is de werkwijze die wij nog steeds hanteren. Digitaal heb je wel gelijk je foto, maar wij werken in fasen en laten het niet bij één goed shot. Maar kijken altijd hoe we naar een hoger niveau kunnen. Dat is steeds weer goed kijken en dingen durven veranderen. Hoe kan het nog beter. Dat is wel wat anders dan het alleen maar registreren van iets. Door een stel foto’s achter elkaar te nemen en daarmee genoegen te nemen. Nee, ik ben mijn hele leven bezig met deze uitdaging en sta altijd open voor veranderingen. Dit is wat ik met mijn leven wil en misschien steek ik ook wel zo in elkaar.’
|
JAAP VLIEGENTHART - FOTOGRAAF - Jaap Vliegenthart Fotografie BV Bolstoen 20 1046 AT Amsterdam 020-4117735 info [at] jaapvliegenthart.nl |